 |
| Marlon James |
Geleneksel kurmacada anlatı şimdiki, gelecek ve geçmiş zaman içinde gerçekleşir. Modern romanda ise zamanlar birbiri içine geçer. Yazarın söz sahibi olduğu ve kendi tercihini yaptığı kurmacada zaman, esnek bir yapıya dönüşebilir. Eleştirmen Jale Parla’nın deyişiyle “Anlatı zamanı tümüyle anlatıcının yetkisindedir. Saatin ifade ettiği zamandan farklı ve bağımsızdır.” Günümüz romanında bu iç içe geçme daha da yaygın, fakat yazarların şimdiki zaman kurgusuyla kitaplarını inşa etmesi daha da tercih ediliyor. Eleştirmenler ve yazarlar, edebiyat dünyasında şimdiki zaman kipinde yazılan romanların dolaysız ve samimi bir dil kurduğu görüşünde.
Roman Sanatı adlı kitabında E. M. Forster romancının “zamanı yok sayması imkansızdır. Sımsıkı değilse bile az çok öyküsünün ipini elinde tutması gerekir yoksa o da bizim gibi anlaşılmaz duruma gelir ve bu romancı için kötü bir kusurdur.” der. Fakat kurmacadaki zaman kurgusu yoğun ve karmaşık bir hal alabilir. 2010 Man Booker Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilen kitapların yarısı şimdiki zaman öteki yarısı da geçmiş zaman kipinde yazıldığında büyük bir tartışma başlamıştı. Kimi yazarlar şimdiki zaman kipinde yazmanın kurmacayı bir bataklığa sürüklemek olduğunu iddia etse de edebiyat dünyası şimdiki zamanda kurgulanan romanların yazarlar arasında yükselen bir seçim olduğuna kanaat getirmişti. Geçen beş yılın ardından, şimdiki zaman kipinde yazmak yazarlar arasında daha da yaygınlaştı. 2015 Man Booker’ı kazanan Jamaikalı yazar Marlon James ve 2015 Goldsmiths Edebiyat Ödülü’ne değer görülen Kevin Barry bu isimler arasında. Bu iki ödülün ardından edebi eserlerdeşimdiki zaman kurgusu yeniden gündemde.
Metin size hangi zamanda yazılacağını söyler
A Brief History of Seven Killings (Yedi Cinayetin Kısa Tarihi) romanıyla İngiltere’nin en saygın ödülü Man Booker’ı kazanan Marlon James’in romanı, Jamaika’nın toplumsal, siyasi ve ekonomik kargaşalarına odaklanıyor. İrlandalı yazar Kevin Barry’nin John Lennon’u anlattığı romanı da şimdiki zaman kipinde. Barry bu tercihini şöyle açıklıyor: “Okurun sanatçının beynine bir anda dalmasını istediğim için bu yolu seçtim ve şimdiki zaman bunu gerçekleştirmek için en etkili biçimdi.” İngiltere’nin saygın gazetelerinden The Guardian’da bu konuda görüşlerini paylaşan Hilary Mantel ise Kurtlar Hanedanı adlı kitabında tarihi bir olayı şimdiki zamanda anlatmayı istediğini belirtirken, romanlarda şimdiki zamanın kullanımını Charlotte Brontë’nin Jane Eyre adlı kitabında da görülebileceğini aktarıyor. Mantel, Brontë’nin bu tercihinde yazar ve okuru aynı anda aynı mekanda buluşturduğu kanaatinde. İngiliz yazar, zaman kurgusundaki bu türden bir yaklaşımın okuru yönetmek isteyen yazardan çok, okura bilgiçlik taslamayan ve onunla aynı pencereden bakan mütevazi bir yazarın tercihi olduğunu aktarıyor. “Kimi kitaplar geçmiş zamandan öte şimdiki zaman ile anlatıldıklarında hayat buluyor.” diyen İngiliz yazar David Mitchell ise “yazmak için başına oturduğunu kitap, size hangi zamanda yazılması gerektiğini söyler.” şeklinde devam ediyor.
Kimi eleştirmenler günümüz yazarlarının şimdiki zaman kipine olan merakını yaratıcı yazarlık atölyelerine bağlıyor. Metni daha canlı ve doğrudan bir hale dönüştürmek için kimi yaratıcı yazarlık atölyelerinde şimdiki zaman kipi kullanımı öğütlenirken, genç yazarlar romanınınşimdiki zamanda kurgulanmasının metni daha çekici kıldığını düşünüyor. Paul Pullman film izlemeye benzettiği şimdiki zaman kullanımının dışavurumculuk açısından sınırlı bir alan sunduğunu söyler. Şimdiki zamanın metne hareket kattığı kesin, eleştirmen Asuman Kafaoğlu-Büke’nin deyişiyle şimdiki zaman romana “akıcılık ve hız” kazandırır. Fakat, edebiyat ajanları şimdiki zamana karşı biraz mesafeli. 2010’daki tartışmanın ardından bir edebiyat ajansı kendi sitesinde “Lütfen şimdiki zamanda yazılmış romanları ve ölü ikizler hakkında yazılmış metinleri göndermeyin” diye uyarıda bulunmak istediğini duyurmuştu. Romandaki zaman kurgusu, karmaşık bir nitelik kazanabilir. Yazarın metnindeki zaman kurgusunda özgürlüğü kadar okurun da eline aldığı romanın beğenmeyip kenara bırakma hakkı saklıdır, zira şimdiki zaman kipinde yazılmış metin biraz yorucu olabilir. Günümüz romancılarının epey rağbet gösterdiği şimdiki zaman gelen bu kurguda yazılmış kitaplara gelen ödüllerin ardından daha da ilgi görecek.
Yorumlar
Yorum Gönder